Lang geleden. Ik rijd voor het eerst naar PI Zutphen. Ik kan het niet direct vinden en vraag een voorbijganger naar de weg. Hij legt het me vriendelijk uit. Als ik weg rijd roept hij me achterna: ‘Trap ze in mekaar hè!’ Oja, de roep om vergelding.
Als je veel in de gevangenis komt, ontkom je er niet aan om na te denken over de vraag: ‘Wat zijn we hier eigenlijk aan het doen? Waarom sluiten we mensen op?’ Het staat met zoveel woorden op de website van DJI: gevangenisstraf is bedoeld als vergelding. En op Rechtspraak.nl: Eén van de doelen van straf is vergelding. Wie een strafbaar feit heeft begaan, mag daar niet mee wegkomen. Hij verdient straf.
Waarom eigenlijk? Wie heeft het bedacht? En is het waar? Is het goed? Werkt het? Pittige vragen, waar door de eeuwen heen al heel veel mensen hun gedachten over hebben laten gaan.
Het voelt eng om er iets over te zeggen. Want heb ik wel recht van spreken? Er is mij of mijn nabije geliefden nooit iets heel erg verschrikkelijks aangedaan. Ik weet niet of mijn gedachten erover stand houden, als dat wel gebeurt. Maar toch: Eerlijk gezegd geloof ik niet zo in vergelding.
'Eerlijk gezegd geloof ik niet zo in vergelding'
Wraak
Als je de betekenis van vergelding opzoekt, staat er 'wraak'. Of: 'nare handeling waarmee je iemand straft die jou onrecht heeft aangedaan'.
In de agressie-regulatietrainingen die ik geef, zijn mannen soms schokkend open over wat ze iemand willen aandoen die over hun grens gaat: ‘Ik wil hem kapot slaan, ik wil hem straffen, hij moet leren dat dat niet kan.’ En ik probeer met ze te bedenken of er andere mogelijkheden zijn om duidelijk te maken dat iets niet oké is. Maar ondertussen vraag ik me af: doen wij als maatschappij niet hetzelfde, met die roep om vergelding? We pakken de dader af wat voor hem belangrijk is: zijn vrijheid, zijn autonomie en vaak nog heel wat bijkomende dingen. Hij moet lijden.
Fundamentele attributiefout
Mensen zijn voor vergelding, totdat het over henzelf gaat. Er is een woord voor die menselijke neiging: de fundamentele attributiefout. Simpel gezegd: Als we zelf iets fout doen, vinden we dat het aan de omstandigheden ligt. Als de ander iets fout doet, vinden we dat dat aan hemzelf ligt. Dus heeft hij straf verdiend. Ik herken het bij mezelf al in een alledaags voorbeeld als ‘te laat komen’. Een menselijke neiging. Maar moet je er aan toegeven?
Misschien komt het door wat ik in de Bijbel lees over genade, vergeving, verzoening. Misschien komt het door de uitleg van Jacques Claessen, hoogleraar herstelrecht, over kwaad met goed bestrijden. Misschien komt het door m’n cursus strafrechtfilosofie en het radicale boek daarbij van Clara Wichmann ‘Het recht tot straffen hebben we niet.’
Maar ik geloof niet zo in het strafdoel vergelding.
En jij?
