Wat doet eenzaamheid met je brein? Hoe kan ik helpen als iemand in mijn omgeving eenzaam is? Helpt gamen of scrollen op sociale media? Neuropsycholoog Erik Scherder beantwoordt veelgestelde vragen over eenzaamheid en het brein. De beste remedie tegen eenzaamheid? Help een ander!
Heeft eenzaamheid effect op het brein?
"Jazeker. Eenzaamheid wordt vooral gekenmerkt door veel stress. Die stress ontstaat doordat je sociale steun mist. Het feit dat je met niemand kunt delen wat je meemaakt, geeft voortdurend een gevoel van spanning. Eenzaamheid veroorzaakt stress als je niemand hebt die je kan steunen of als je geen klankbord hebt om gedachten of ervaringen mee te delen. Langdurige stress, die je hebt als je eenzaam bent, heeft negatieve effecten op je brein."
'Je kunt niet verlangen van mensen dat ze zélf uit die eenzaamheid komen, dat lukt gewoonweg niet'
Kan ik iemand helpen die eenzaam is?
"Dat kan zeker! Een voorbeeld. Een normaal mens denkt: ik ben eenzaam, dus ik moet eropuit gaan. Om dat daadwerkelijk te doen heb je initiatief nodig. Je moet er zin in hebben en denken: hup, ik ga de deur uit. Maar ‘ergens zin in hebben’ is ook weer een hersenfunctie. Al die functies worden kwetsbaarder doordat je eenzaam bent. Het verband tussen eenzaamheid en in actie komen, is er niet tot nauwelijks. Een eenzaam persoon heeft echt externe hulp en steun nodig om dat systeem op gang te krijgen. Er moet een extern iemand zijn die tegen een eenzaam persoon zegt: kom, je bed uit, kleed je aan, we gaan buiten. Dat systeem kan met hulp van anderen weer op gang gebracht worden. Je kunt niet verlangen van mensen dat ze zélf uit die eenzaamheid komen, dat lukt gewoonweg niet."
Helpen sociale media en online gamen tegen eenzaamheid?
"Sociale media en gamen zijn het eerste uur leuk en kunnen dan zorgen voor positieve stemming. Aan gamen en sociale media zitten echt twee kanten: positieve én negatieve. Je moet dus, of je nu eenzaam bent of niet, erg oppassen dat je de tijd aan gamen en sociale media beperkt. Het 'sociale' in sociale media werkt echt niet om je eenzaamheid op te lossen. Het herstelt niet datgene wat in je brein kapot is gegaan door de stress van eenzaamheid. Daarvoor is het contact te oppervlakkig. Je wisselt van kanaal of bezoekt verschillende accounts… Dat is geen écht contact, het heeft onvoldoende diepgang. We zien zelfs dat je brein hieronder te lijden heeft. Voor een goede conditie van je brein heb je nodig dat je je inzet, dat je moeite doet, dat je stukken leest op goed niveau. Tegen eenzaamheid helpt eigenlijk alleen: andere mensen ontmoeten."
''Mensen houden van mij. Ik word gezien.' De kracht van die gevoelens zijn enorm'
Wat helpt, denkt u, het meest tegen eenzaamheid?
"Het gevoel dat er iemand naast je staat. Ik heb voor de EO een serie gemaakt in de zogenaamde blue zones. In deze delen van de wereld - zoals Italië, Griekenland en Japan - worden mensen heel oud. Voor een uitzending kroop ik met een vrouw van 92 de heuvels op. Ze kwam nauwelijks omhoog, maar ze deed het wel. Haar kinderen en kleinkinderen kwamen die avond weer eten, zij verzorgt het diner, dat is haar taak. Wij interviewden tijdens het avondmaal de (klein)kinderen. Ze vertelden ons dat ze hun moeder expliciet vroegen om hun te helpen. En die vraag maakt dat de moeder en oma die berg op gaat, in beweging komt en blijft. Die daad en dat helpen stimuleert haar beloningssysteem. De allerbelangrijkste factor voor gezond oud worden is sociale steun. Kinderen zorgen in de blue zones voor de ouderen én andersom. Zo heeft iedereen het gevoel: ik doe ertoe. Als je kijkt naar de netwerken die je nodig hebt voor de ontwikkeling van een kinderbrein dan zit daar voor een groot deel warmte en liefde bij. 'Mensen houden van mij. Ik word gezien.' De kracht van die gevoelens zijn enorm."
Een uitgebreide versie van dit artikel verscheen eerder in de glossy Majoor.
