Vijf jaar lang werd Iwan* uitgebuit in het circus. Hij werd uitbetaald in drank, kreeg af en toe een klap, en is meerdere keren onder de voet gelopen door dieren. Toch ging hij niet weg. Omdat hij ‘zijn’ dieren niet alleen wilde achterlaten. Maar vooral omdat hij niemand had om naar toe te gaan. Het circus en de drank, dat was zijn enige uitweg.
De kamer van Iwan in een beschermde woonopvang van het Leger des Heils, ziet er kleurrijk uit. Op de wanden prijken verschillende muurschilderingen. Op de hoek van zijn eettafel staat een tekening van zijn voormalige huis in Oost-Europa. Hij glimlacht als hij over zijn jeugd vertelt. Er moest hard gewerkt worden maar er was zelden ruzie in huis. Nadat hij zijn middelbare school had afgerond, ging hij aan de slag als klusser. Hij knapte huizen op waar hij goed geld mee verdiende. Tijdens het schilderen van een huis ontmoette hij zijn ex-vrouw. De twinkeling in zijn ogen, die hij heeft wanneer hij over zijn jeugd praat, verdwijnt. “Ik wilde dat ik haar nooit ontmoet had.”
‘Ik koos voor mijn kinderen’
Al vanaf het begin van hun huwelijk loopt het niet goed tussen Iwan en zijn vrouw. Zijn vrouw wil dat hij naar het buitenland vertrekt. Ze heeft het idee dat hij daar veel gemakkelijk geld kan verdienen. “Ik wilde niet weg”, legt Iwan uit. “Ik kon in mijn thuisland net zoveel geld verdienen als in het buitenland. Maar mijn vrouw dreigde dat ze van me zou scheiden. Toen ben ik naar België vertrokken om daar werkt te vinden.”
Begin jaren ’90 komt Iwan in België terecht. Hij heeft allerlei baantjes, variërend van het opknappen van huizen tot aan het werken in de horeca of een fabriek. Het moeizame huwelijk tussen Iwan en zijn vrouw liep na een fikse ruzie uit in scheiding. Zijn kinderen waren op de hand van hun moeder. Ze pakten Iwans spullen in en wezen hem de deur. ‘Je hoeft hier niet meer te zijn’. Sindsdien heeft Iwan geen contact meer met zijn kinderen. Het raakt hem diep.
Het circus
Via een kennis hoorde Iwan voor het eerst over een circus. Hij zou daar drie maanden kunnen verblijven en geld kunnen verdienen. Omdat hij niets meer had om naartoe terug te keren, stemde hij hiermee in. Al vrij snel kreeg Iwan door dat er iets niet klopte, maar hij bleef toch. “Ik was alleen maar aan het drinken en werken”, legt hij uit. “Ik vond geen werk te min. Het hielp me om mijn problemen te vergeten.”
In eerste instantie moest Iwan samen met vier anderen de dieren verzorgen. Hij begon bij de paarden, maar kreeg al snel ook de verantwoordelijkheid voor de lama’s en kamelen. Het was gevaarlijk werk; er werd geen rekening gehouden met de veiligheid van de dierenverzorgers. “Ik wist hoe ik met deze dieren om moest gaan”, legt Iwan uit, “maar iemand uit Bulgarije is al zijn tanden verloren door een schop van een lama. Er mocht geen medische hulp komen.” Ook is Iwan een aantal keren onder de voet gelopen. “Als de dieren naar binnen kwamen in de show, werd er normaal gesproken een sein gegeven. Soms gebeurde dat niet en werd ik onder de voet gelopen.”
Naast dat het werk onveilig was, wordt het ook steeds zwaarder. De mensen waarmee hij de dieren verzorgde vertrokken, waardoor Iwan er alleen voor staat. Ook moest hij voor de mensen in het circus koken en helpen met op- en afbouwen. “De zondagen en maandagen, waren de ergste dagen”, blikt Iwan terug. "Dan werd er van 7 uur ’s ochtends tot 12 uur ’s avonds gewerkt omdat we alles moesten afbreken en weer opbouwen.”
Uitbetaald in bier
In het begin ontving Iwan soms 50 euro per week. Maar langzamerhand werd hij steeds meer uitbetaald in bier. “Ze vroegen niet eens meer wat ik wilde. Ik kreeg gewoon een krat bier toegeschoven. Als ik om geld vroeg werd ik ook weleens geslagen.” Ook de huisvesting liet te wensen over. Iwan werd samen met negen anderen gehuisvest in een woonwagen. De wagen was verdeeld met tussenmuurtjes en er staan vijf stapelbedden. Maar Iwan viel het amper op. Hij moest zeven dagen per week werken, had nooit een vrije dag en was bovendien heel vaak dronken.
Slechts één keer raapte Iwan de moed bij elkaar om naar de politie te gaan. “Ik sprak alleen de taal niet en kon mijn legitimatiebewijs niet tonen. Die was ingenomen door het circus. De politie nam me daardoor niet serieus.” Weggaan uit zichzelf deed Iwan echter niet. Hij had geen plek om naartoe te gaan. De drank, het circus en de dieren, vormden zijn enige uitweg. “Op een gegeven moment ging ik maar met de dieren praten. Ik vond het fijner om met hen te praten, dan met mensen.”
Herstel
Na vijf jaar uitbuiting komt er voor Iwan eindelijk een ontsnappingsroute. Er komt een inval van de politie. Ze bieden Iwan de keuze om uit te stappen. Deze grijpt hij met beide handen aan. Iwan wordt ondergebracht in een tijdelijke voorziening en komt uiteindelijk bij het Leger des Heils terecht. “Iwan was echt een wrak toen hij hier binnenkwam”, vertelt begeleider Donja. “Hij was een depressieve, angstige en suïcidale man, die niet meer wist wat hij met zijn leven aan moest. Samen met hem zijn we gaan werken aan zijn herstel. Stapje voor stapje groeide het vertrouwen en durfde hij weer keuzes te maken. Een daarvan is dat hij in behandeling is gegaan voor zijn alcoholverslaving. Iwan is nu afgekickt en wil absoluut niet meer drinken. Dat is echt mooi om te zien.”
Achter het pand is een dagbesteding met allerlei dieren. Hier zorgt Iwan trouw voor. Het contact met zijn familie wordt ook voorzichtig weer hersteld. Zo heeft hij onlangs zijn kinderen en kleinkinderen voor het eerst sinds jaren weer ontmoet. Sindsdien is er geregeld telefonisch contact. Iwans trauma van het verliezen van zijn kinderen is nu eindelijk aan het genezen.
*Iwans naam is om privacyredenen gefingeerd
