Normenkader

Tijdens een introductie voor nieuwe medewerkers, mocht ik iets vertellen over de jeugdbescherming. De leukste vragen van hen gaan over hoe wij als jeugdbeschermers het werk ervaren. Zo vroeg iemand laatst wat de meeste indruk op me had gemaakt en daar moest ik echt even over nadenken. Daarna vertelde ik onderstaand verhaal over een jongen. Het enige wat nog opmerkelijker was dan dit verhaal, is zijn verbazing over míjn verbazing over zijn situatie. Waar maakte ik nou zo’n punt van?

Er is een voorlopige voogdijmaatregel uitgesproken over de op dat moment 15-jarige Raoul*. Bij een dergelijke maatregel ben je plotseling de voogd, de wettelijk vertegenwoordiger, van een kind dat je nog nooit hebt gezien of gesproken. Raoul is zonder ouders in Nederland en hij is opgepakt op verdenking van een aantal woninginbraken. Raad voor de Kinderbescherming vermoedt dat er sprake is mensenhandel.

Die middag ga ik naar de jeugdgevangenis in Lelystad, waar Raoul wordt vastgehouden tot zijn zaak voor de rechter komt. Zijn grote bange ogen kijken me aan terwijl ik de telefonische tolk inbel. Ik zie de verwondingen die hij de afgelopen weken heeft opgelopen. Raoul zit voorovergebogen, met zijn armen stijf over elkaar en kijkt schichtig om zich heen. Wanneer de tolk hem in het Spaans aanspreekt ontdooit hij, er is zelfs een glimlach zichtbaar. Ik probeer echt contact met Raoul te krijgen, hem gerust te stellen en met hem mee te leven. Ik leg hem uit dat ik zijn voogd ben zolang hij in Nederland is. Hoe de tolk dit precies vertaald heeft weet ik niet, want sindsdien noemt hij mij, met een grote lach op zijn gezicht, zijn Nederlandse mama.

Raoul doet erg zijn best om mij zijn verhaal duidelijk te maken. Hij vertelt me dat hij uit Chili komt maar omdat de economie daar zo slecht is, hij naar Europa kwam om te werken. Raoul woonde in Chili bij zijn oma. Zij betaalde voor hem een vliegticket en regelde contacten die Raoul aan werk zouden helpen. Eenmaal in Europa verblijft hij met leeftijdsgenoten in kraakpanden, er wordt van hen verwacht dat ze geld binnenhalen en uit de handen van autoriteiten blijven. Dat werk wat hem beloofd is, blijken woninginbraken te zijn. Het is me niet duidelijk geworden of hij dit van tevoren wist.

Leger des Heils Jeugdbescherming heeft expertise op het gebied van mensenhandel en uitbuiting. Samen met gedragswetenschappers en de recherche, probeer ik uit te vissen of Raoul gestraft wordt door zijn werkgevers wanneer hij vrijkomt en of hij gedwongen zal worden in een ander land opnieuw te gaan ‘werken’. Raouls verhaal verbijstert me: je eigen oma en moeder, die je verkopen aan mensenhandelaren, vijftien jaar oud en in een vreemd werelddeel waar je de taal niet spreekt, wonen in vieze kraakpanden en gedwongen worden criminele dingen te doen… Ik kan me niet voorstellen dat je dit als ouder kan doen.   

Raoul moet van de rechter zijn straf uitzitten, daarna wordt hij uitgezet naar Chili. De laatste keer dat ik hem in de jeugdgevangenis bezoek ziet hij er goed uit. Hij lijkt in niets meer op het bange vogeltje dat ik acht maanden daarvoor in dezelfde gespreksruimte trof. Raoul is fit en heeft kennis opgedaan over gezonde voeding. Hij spreekt een aardig woordje Nederlands, heeft Nederlands onderwijs gevolgd en heeft een fijne band opgebouwd met zijn Spaanssprekende mentor. De groep vindt het jammer dat hij gaat vertrekken omdat hij behulpzaam en beleefd is en een goede invloed heeft op de groep.

Wanneer Raoul in vreemdelingenbewaring zit, alvorens hij wordt uitgezet, neem ik afscheid van hem. Hij vertelt me dat hij als ervaringsdeskundige aan de slag wil in Chili. In de jeugdgevangenis heeft hij daar plannen voor gemaakt. Het is voor hem en zijn dorpsgenoten heel gewoon om via vage kennissen of verre familie ergens aan het werk gezet te worden om geld te verdienen voor thuis. Het is voor hem zo gewoon dat hij zich niet afvraagt of hij dit zelf wel wil, waar de recherche en ik zo bezorgd om waren. Raoul bedankt me voor mijn bezoekjes aan hem en de cadeaus die ik hem op zijn verjaardag gaf. Ik was de enige, op zijn strafadvocaat na, die hem bezocht. Raoul staat op en kijkt me lachend aan: “Jij met je mensenhandel ook de hele tijd.” Hij geeft me een ‘bro-hug’ en loopt dan weg.

Hoe het nu met de inmiddels volwassen Raoul gaat en of hij zijn plannen heeft waargemaakt, weet ik niet. Soms denk ik nog wel eens aan dat ik, met mijn eigen referentiekader, enorm van zijn verhaal onder de indruk was. Onbedoeld is er een groot gat van onbegrip tussen mij en Raoul geweest. Waar wij met onze (westerse) normen alles uit de kast halen om Raoul tegen personen te beschermen die in onze ogen gevaarlijk zijn, is dit zijn normaal. Het is voor hem niet vreemd om naar het buitenland gestuurd te worden op jonge leeftijd. Voor elke andere tiener zou het spannend zijn om zonder ouders op het vliegtuig te stappen, niet wetende waar je precies zal gaan wonen en wat je zult gaan doen. Zo denk ik in elk geval. Voor Raoul is dit niet vreemd. Het was voor hem wel raar dat ik met allerlei politiemensen beladen gesprekken met hem kwam voeren over mensen die hij zelf gewoon vertrouwt. Hij vindt dat zijn Nederlandse mama overdrijft, dit is zijn normaal.

Dit is wat ik één van de meest uitdagende en leuke aspecten van mijn werk vind: je zult je soms moeten verplaatsen in de meest bizarre situaties, wil je echte verbinding met een kind of een ouder kunnen krijgen.