Drie jaar nadat de eerste opvanglocaties, in maart 2022, hun deuren openden, verblijven veel Oekraïense vluchtelingen hier nog steeds. Op onze opvanglocaties in Den Haag, Haarlem, Zaanstad en Leidschendam verzorgen wij de begeleiding in opdracht van de gemeentes. Momenteel gaat het om rond de 1600 mensen. Hoewel de meeste van de vluchtelingen proberen hun leven zo goed mogelijk op te bouwen, blijft de onduidelijkheid over de toekomst constant aanwezig, wat voor veel mensen tot trauma heeft geleid. De huidige geopolitieke situatie maakt deze onzekerheid er niet minder op. Ook het langdurig wonen in gedeelde ruimtes, soms in kleine kamers of dicht op elkaar, heeft aanzienlijke invloed op hun dagelijks leven en welzijn. De vraag rijst hoe we na drie jaar nog kunnen zorgen voor hun welbevinden en dat ze zich kunnen blijven ontwikkelen in Nederland.
Behoefte aan zelfstandigheid
Bij de Oekraïense ontheemden is behoefte is aan toekomstperspectief. Hierbij hoort ook de mogelijkheid om meer zelfstandig te wonen in plaats van in een semipermanente noodopvang. In Haarlem en Assendelft zijn al woonplekken gecreëerd waar ze kunnen wonen in woonunits. Het Leger des Heils biedt hier nog wel begeleiding in de vorm van wekelijks twee spreekuren van elk twee uur. Deze vorm van wonen biedt al meer kans om hier een nieuw bestaan op te bouwen. Het zou mooi zijn als deze opvangvorm ook in andere gemeentes gerealiseerd kan worden.
Er wonen ook mensen op onze opvanglocaties die wel echt willen kiezen om in Nederland te blijven; zij zijn echt op zoek naar een eigen plek om te wonen, los van de opvanglocatie. Helaas komen zij juist dan obstakels tegen en lopen ze vast in het systeem; zij mogen bijvoorbeeld geen sociale huurwoning hebben. Een ook voor hen zijn de krappe woonmarkt en hoge huurprijzen een belemmerende factor. Hierdoor blijven zij noodgedwongen bij ons wonen en is het lastig om een eigen bestaan op te bouwen. Gelukkig zijn er ook positieve ervaringen van Oekraïense vluchtelingen die hier al aardig een nieuw bestaan hebben weten op te bouwen en positief naar de toekomst hier durven te kijken.
Stap voor stap bouwen aan een nieuwe toekomst
Precies drie jaar na het begin van de oorlog vertelt Katya over de dag die haar leven en dat van haar familie voorgoed veranderde. “Vanmorgen moest ik huilen,” vertelt ze. “Ik keek naar de foto’s en video’s die ik had ontvangen van familie en vrienden en zag de stad waar ik woonde, wat er nog van over was. We waren een van de eerste steden die gebombardeerd werden.”
Katya woonde samen met haar man en twee kinderen in Oekraïne. Haar leven was stabiel, ze had een goede baan als accountant, haar man was directeur van een verzekeringsmaatschappij. Maar die stabiliteit werd abrupt verstoord. “De eerste dagen voelde het alsof ik in een film zat. Hoe kon dit gebeuren? Rusland en Oekraïne waren altijd nauw verbonden. We dachten dat het na een week wel zou stoppen. Maar dat gebeurde niet.”
Toen een bom vlakbij hun flat insloeg en het gebouw trilde, wist Katya dat ze haar kinderen in veiligheid moest brengen. Op 12 maart 2022 vluchtte ze, met haar man en twee zoons van vijf en tien, met de trein richting Polen, in totale duisternis. “De treinen reden zonder lichten. De stations waren donker. Het voelde alsof we door een spookstad reisden.”
In Polen kwam ze terecht in een vluchtelingenkamp, waar ze via een hulporganisatie een aanbod kreeg: opvang in Nederland. “Het klonk bijna te mooi om waar te zijn, een vijfsterrenhotel in Amsterdam. Maar we waren in shock en wisten niet waar we heen moesten. We besloten de kans te grijpen.”
Na twee maanden in het hotel verhuisde Katya met haar gezin naar een locatie in Den Haag waar zij voor zes maanden konden verblijven. Maar na zes maanden besefte ze dat de oorlog niet zomaar zou eindigen. Ze kregen opvang in Den Haag; hier leerde Katya het Leger des Heils kennen.
“We moesten een nieuw leven opbouwen. Mijn kinderen gingen naar school, maar wij hadden nog geen werk en spraken de taal niet.”
Het was haar man die haar op een idee bracht. “Hij zei: je helpt al zoveel mensen hier met hun vragen. Waarom ga je niet werken als sociaal werker?” Met steun van de hulpverleners in het opvangcentrum in Den Haag schreef Katya een cv en solliciteerde. Ze kreeg een baan bij een opvanglocatie in Haarlem.
“Ik werkte daar een jaar met een fantastisch team. Ze leerden me hoe het sociale systeem in Nederland werkt. Ze waren geduldig en begripvol. Het was een bijzondere ervaring.” Inmiddels werkt Katya op een andere locatie, opnieuw als sociaal pedagogisch werker. “Het belangrijkste in mijn werk? Liefde voor mensen. Niet helpen omdat het moet, maar omdat je het wilt.”
Als ze terugkijkt op de afgelopen drie jaar, is ze verbaasd over hoe haar leven is veranderd. “Ik had nooit gedacht dat ik sociaal werker zou worden. Maar het leven is onvoorspelbaar.” Haar toekomst ziet ze in Nederland. “Mijn kinderen spreken vloeiend Nederlands, ze hebben hun toekomst hier. Mijn oudste zoon kiest tussen HAVO en VWO. Mijn jongste zoon zit op een fijne basisschool. Voor hen wil ik stabiliteit.”
Ondanks het pijnlijke besef dat velen niet hadden verwacht hun leven opnieuw te moeten opbouwen, blijft de kracht binnen de gemeenschap groot. "We dachten dat we terug zouden gaan," zegt Katya. "Maar nu realiseren we ons dat vooral de jongere generaties de kracht hebben om opnieuw te beginnen. We starten niet vanaf nul, maar vanaf min twee en bouwen stap voor stap aan een nieuwe toekomst."
De dankbaarheid voor de steun van de Nederlandse overheid en samenleving is duidelijk voelbaar.
"We krijgen kansen, onderwijs en een plek om te verblijven. Dit geeft hoop. We zien hoe open en vriendelijk Nederlanders zijn en we geloven dat we hier een nieuw bestaan kunnen opbouwen. Het is moeilijk, maar ik ben dankbaar. Voor de hulp, de warmte en de kansen die we hier krijgen. Dat is wat telt.”
Meer psychische begeleiding nodig
Op onze locaties zien we dat de noodzaak van psychische begeleiding steeds groter wordt. Naast de onzekerheid die al drie jaar heerst, is het ontheemd raken zelf ook een vorm van verlies, die een diepgaande impact heeft op degenen die het treft. Door dit te erkennen hebben we al passende begeleiding en zorg kunnen bieden aan de getroffenen. Ook hebben veel vluchtelingen het nodige meegemaakt, wat vaak heeft geleid tot trauma’s. We zien met name bij de tieners en pubers op onze opvanglocaties dat zij emotionele problemen hebben en stress ervaren, ook door het gebrek aan privacy dat juist op die leeftijd belangrijk is.
Samenwerking met War Child
Om hier begeleiding bij te kunnen bieden starten we in maart een samenwerking met War Child. War Child zal een zesdaagse training verzorgen, waarbij twee medewerkers van elke locatie deelnemen, samen met twee gedragswetenschappers die een begeleidende rol vervullen. Het gaat om een psychosociaal programma specifiek voor adolescenten tussen de tien en vijftien jaar, die zijn blootgesteld aan gewapende conflicten, ontheemding of andere vormen van tegenslag. Er is te weinig psychologische hulp beschikbaar voor deze groep, en juist pubers vertonen vaak emotionele problemen, zoals sombere of angstige gevoelens, onrust en een hoge mate van stress. Dit programma is ontworpen om stress te verminderen en het welzijn van jongeren met psychische problemen te verbeteren. De bedoeling is dat de sociaal werkers onder begeleiding van de gedragswetenschappers na de training dit programma zelf kunnen implementeren met groepen adolescenten.
Impact van de Kidsclub
Ook nu hebben onze sociaal pedagogisch werkers een positieve invloed op het leven van de kinderen die in onze opvanglocaties wonen. Lidia Hessing is sociaal pedagogisch medewerker bij de opvanglocatie ‘SoZa’ in Den Haag. Een van haar werkzaamheden is het begeleiden van de Kids Club op de SoZa. Elke week komen de kinderen die op deze locatie wonen met plezier naar de Kids Club. De begeleiders doen veel meer werk dan het voorbereiden en het organiseren van activiteiten. De constante aandacht en consistente aanpak vanuit de begeleiders en betrokken vrijwilligsters zorgen ervoor dat de kinderen zich vertrouwd voelen, steeds meer sociaal acceptabel gedrag vertonen en daardoor meer plezier met elkaar kunnen beleven binnen veilige grenzen. Ook kunnen zij hun zelfvertrouwen vergroten. Lidia vertelt:
“Dat betekent niet dat iedereen elke keer graag bij de Kids Club iets wil delen, maar als ze dat willen, dan zijn we er voor hen om naar ze te luisteren, aandacht te geven en te begeleiden waar nodig. Soms zijn er de kleine dingen die impact hebben ook al is dit niet gelijk te zien.”.
Volgens haar zijn de meeste dagen gewone Kids Club dagen waarbij ze gewoon kinderen kunnen zijn en gezellig bezig zijn met iets. Sommige kinderen hebben telkens de neiging om de grenzen uit te zoeken in uitlatingen of gebruik van de materialen, maar ze worden ook aangesproken en begeleid door de aanwezige volwassenen. “Je ziet verschil in hun gedrag als je terugblikt. Ze vinden het leuk om te komen naar de club. En dit is heel belangrijk op een locatie waar veel kinderen aanwezig zijn.”, geeft Lidia aan.
Lidia merkt dat de kinderen steeds meer stabiliteit ervaren, mede doordat ze naar school gaan en de Nederlandse taal beter beheersen. Dit helpt hen om zich zekerder te voelen in hun nieuwe omgeving. Tegelijkertijd blijft er een gevoel van onzekerheid over de toekomst. Sommige kinderen geven aan niet te weten wat er na de oorlog zal gebeuren. Ze zouden het liefst in Nederland blijven, terwijl hun moeders terug willen naar Oekraïne. Dit spanningsveld is iets wat regelmatig terugkomt in gesprekken met de kinderen.
Lidia vertelt over het belang om op deze locatie een setting te creëren waar kinderen zich vellig voelen en tot rust kunnen komen. “Het is belangrijk om aan kinderen die uit oorlogsgebieden komen een veilige plek aan te bieden waar ze voor een paar uurtjes aandacht krijgen, hun creativiteit kunnen ontdekken en ontwikkelen en met anderen plezier kunnen beleven. Even tot rust kunnen komen. Eventjes zonder Tik-tok en gevechtsspelletjes op hun mobiel."
"We planten kleine zaadjes van tijd en energie om bij te dragen aan het welzijn van de kinderen. Met het oog op nu, maar ook voor de toekomst.”.
