Voor mensen die op straat leven, is de winter een zware periode. Als het buiten koud is, stijgt de kans op onderkoeling en andere problemen. Daarom is er in veel gemeentes een winteropvang of winterkouderegeling – zodat niemand op straat hoeft te slapen in de kou.
Opvang voor daklozen bij (extreme) kou
Het Leger des Heils vangt het hele jaar door mensen zonder (t)huis op in de maatschappelijke opvang. Helaas zijn er zoveel mensen dakloos in Nederland, dat we niet altijd voor iedereen een (slaap)plek hebben. Ook zijn er mensen die er bewust voor kiezen om op straat te slapen en niet in de opvang. In de winter kan het echter gevaarlijk worden om op straat te slapen. Daarom zijn er in Nederland tijdens de winter en bij extreem lage temperaturen verschillende mogelijkheden voor opvang voor daklozen. De gedachte hierachter is dat niemand bij koud weer op straat hoeft te slapen. Gemeentes kunnen dit op verschillende manieren aanpakken: met de winteropvang en de winterkouderegeling.
Winteropvang en winterkouderegeling, wat is het verschil?
Om het verschil tussen winteropvang en winterkouderegeling te begrijpen is het belangrijk om te weten dat niet alle dakloze mensen recht hebben op de reguliere opvang. In de vier grote steden (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) en een aantal andere gemeenten wordt daarom de winterkouderegeling aangeboden. Als de winterkouderegeling van kracht is, krijgt iedereen een gratis slaapplek, ook als iemand normaal gesproken geen recht op opvang heeft. Voorwaarde is wel dat die persoon nergens anders kan slapen. De winterkouderegeling wordt van kracht als de gevoelstemperatuur zakt tot onder het vriespunt of als het extreem guur weer is.
Een aantal gemeenten doet meer. Zij bieden naast de winterkouderegeling ook een winteropvang aan. Een winteropvang is de hele de winter open, of het nou vriest of niet. Een gemeente kan zelf bepalen of zij winteropvang kunnen en willen aanbieden.
* Klik op de infographic hieronder om deze te vergroten.
Waarom is de winterkouderegeling zo belangrijk?
In de winter is het risico groter dat dakloze mensen op straat overlijden door onderkoeling, of ernstige gezondheidsproblemen krijgen. Dat willen we voorkomen. Er zijn een aantal redenen waardoor dakloze mensen gevaar lopen in de winter.
- Guur winterweer vergroot de kans op onderkoeling. Denk aan kou, hevige wind en natte kleren door regen. Als je op een koude ondergrond slaapt, koelt je lichaam razendsnel af.
- Dakloze mensen met een verslaving lopen extra gevaar. Alcohol zorgt er bijvoorbeeld voor dat je je warm voelt van binnen, maar door alcohol verwijden je bloedvaten, waardoor je sneller warmte verliest. Verslaafde mensen hebben dat niet meteen door, waardoor ze gemakkelijk onderkoeld raken.
- Dakloze mensen hebben door het harde leven op straat eerder gezondheidsklachten, zoals hart- en ademhalingsproblemen. Kou vergt veel van het lichaam en de kans op bijvoorbeeld een longontsteking is groter dan bij mensen zonder deze gezondheidsklachten.
Voor wie is de winterkouderegeling?
Het overgrote deel van de mensen dat in de grote steden gebruikmaakt van de winterkouderegeling heeft normaal gesproken geen recht op opvang. In bijvoorbeeld Amsterdam heeft hooguit een op de vier mensen buiten de winterkouderegeling ook recht op een opvangplek. Dat is de ervaring van Jos van Doorn, namens het Leger des Heils verantwoordelijk voor de winterkouderegeling in Amsterdam.
In de praktijk maken deze drie groepen mensen veel gebruik van de winterkouderegeling:
- Arbeidsmigranten uit Oost-Europese landen als Polen, Roemenië en Tsjechië. Het gaat vaak om mensen die werkloos zijn of zwart werken in bijvoorbeeld de bouw of de Amsterdamse of Rotterdamse haven en geen vaste woonplek hebben.
- Ongedocumenteerde mensen, die in Nederland wonen zonder geldige verblijfspapieren.
- Dakloze mensen met complexe problemen, bijvoorbeeld een verslaving, een psychiatrische stoornis en een licht verstandelijke beperking. Deze mensen hebben vaak al verschillende zorgtrajecten achter de rug en mijden nu de zorg. Zij hebben vaak wel recht op opvang, maar kiezen ervoor om buiten te slapen. Als de winterkouderegeling wordt afgekondigd, proberen politie, veldwerkers van het Leger des Heils en andere zorgorganisaties hen van straat te halen.
Voor wie is de winteropvang?
De winteropvang is net als de winterkouderegeling toegankelijk als je normaal gesproken geen recht hebt op opvang. Je kunt hier structureel terecht gedurende een aantal maanden in de winter. Je moet je wel aanmelden om een plek te kunnen krijgen, een aanmeldgesprek doorlopen en enige binding hebben met de gemeente of regio die de winteropvang biedt. Daarnaast kunnen gemeentes zelf nog aanvullende voorwaarden stellen.
Hieronder zie je de cijfers van de winteropvang in Amsterdam, van de winter van 2019/2020, onderzocht door de GGD. Klik op de infographic om deze te vergroten.
Hoeveel mensen slapen in de winter op straat?
Ondanks outreachend werk (veldwerk) van het Leger des Heils en andere instanties om mensen een slaapplek aan te bieden in de winter, blijven er mensen op straat slapen. Hoeveel mensen er (zelfs) tijdens een winterkouderegeling nog op straat slapen, is niet bekend. Deze groep is vaak wel in beeld bij de hulpverlening. Een klein aantal buitenslapers wil, hoe koud het ook is, niet van opvang gebruik maken. In Amsterdam werd er in 2019 en 2020 onderzoek gedaan in de inloophuizen van De Regenboog Groep. Aan dakloze bezoekers werd gevraagd of ze tijdens de winterkouderegeling minimaal een nacht in de vrieskou hadden geslapen. Hieronder zie je de uitslag.
De cijfers maken duidelijk dat er zelfs tijdens een winterkouderegeling mensen op straat slapen. Dat kan bijvoorbeeld zijn omdat ze de opvang te onrustig vinden, te ver weg vinden of niet weten dat ze van de winterkouderegeling gebruik mogen maken.
Winteropvang locaties
Verschillende gemeentes bieden winteropvang aan, waaronder:
- Amsterdam
- Utrecht
- Den Haag
- Rotterdam
- Groningen
- Tilburg
- Almere
- Leiden
- Gouda
Staat jouw gemeente er niet bij en wil je weten of er een winteropvang beschikbaar is? Raadpleeg dan jouw gemeente, mogelijk bieden zij wel opvang. Je vindt de contactgegevens via de website organisaties.overheid.nl/gemeenten.
Van opvang naar Wonen Eerst
Het Leger des Heils is van mening dat de maatschappelijke opvang op dit moment tekortschiet in het bieden van een goede basis voor herstel. In een daklozenopvang kunnen mensen niet tot rust komen en aan de slag gaan met hun problemen. We roepen de politiek dan ook op om prioriteit te geven aan Wonen Eerst, zodat iedereen zo snel mogelijk een eigen woonplek krijgt. Helaas is hier nog veel werk te verzetten. Tot die tijd blijven noodoplossingen zoals de winteropvang en de winterkouderegeling nodig. Lees meer over Wonen Eerst.
